Kościół Świętej Trójcy w Lubiszewie to jedno z tych miejsc w okolicach Tczewa, które bardzo wyraźnie pokazują, jak dawne centrum władzy i życia religijnego potrafi przetrwać zmiany granic, panów i stylów architektonicznych. Już sam dojazd z Tczewa, przez delikatnie pofalowany teren i pola schodzące w stronę doliny Wisły, sprawia, że świątynia zaczyna jawić się nie jako jeden z wielu kościołów, ale jako punkt odniesienia w krajobrazie – ceglany akcent stojący na niewielkim wyniesieniu, z widoczną z daleka wieżą. Wrażenie robi świadomość, że jest to miejsce o korzeniach sięgających czasów, gdy Lubiszewo było ważniejsze od samego Tczewa, a decyzje lokalnych władców zapadały właśnie tutaj, w cieniu tej parafii.
Kościół Świętej Trójcy w Lubiszewie Tczewskim to świątynia, w której historia Pomorza dosłownie wnika w cegłę, drewno i polichromie, tworząc niezwykle spójną opowieść o wierze, władzy i codziennym życiu mieszkańców tych ziem. Wrażenie autentyczności jest tu wyjątkowo silne – od średniowiecznych korzeni i gotyckiej bryły, przez barokowe wyposażenie, aż po współczesny kult Matki Bożej Pocieszenia, który nadał temu miejscu rangę sanktuarium i przyciąga pielgrzymów z całego regionu. Wnętrze robi wrażenie nie muzealną sterylnością, ale ciągłością modlitwy: stary ołtarz, figury i niezwykła ambona w formie żaglowej łodzi wciąż są w użyciu, co potęguje poczucie, że przeszłość i teraźniejszość przenikają się tutaj na każdym kroku.
Lubiszewo – dawne serce okolicy
Lubiszewo Tczewskie należy do najstarszych osad na Pomorzu Gdańskim, a jego znaczenie w średniowieczu było zdecydowanie większe, niż mogłoby sugerować dzisiejsze, spokojne, wiejskie otoczenie. Jeszcze zanim Tczew wyrósł na ważny ośrodek nad Wisłą, to właśnie tutaj koncentrowała się władza książąt pomorskich – z inicjatywy księcia Grzymisława już pod koniec XII wieku wzniesiono pierwszy, drewniany kościół pw. Świętej Trójcy, konsekrowany w 1198 roku przez biskupa kujawskiego Stefana. Przez kolejne dziesięciolecia wieś przechodziła z rąk do rąk: znajdowała się pod patronatem książąt, następnie joannitów, a potem Krzyżaków, co bardzo mocno odcisnęło się na dziejach miejscowej parafii i samej świątyni.
Spacer po okolicy kościoła uświadamia, jak bardzo lokalny układ przestrzenny – cmentarz, plebania, zabudowania gospodarcze – wyrósł wokół tej świątyni jako centralnego punktu. Lubiszewo nie ma monumentalnego rynku czy zwartej starówki jak Tczew, ale ma kościół, który pełnił podobną rolę: porządkował przestrzeń, wyznaczał centrum i skupiał życie religijne oraz społeczne. Wrażenie robi kontrast pomiędzy stosunkowo niewielką skalą wsi a rangą obiektu, który – zwłaszcza po uzyskaniu statusu sanktuarium maryjnego – wyraźnie wyrasta ponad lokalny kontekst i staje się ważnym punktem na mapie całego regionu.
Historia kościoła Świętej Trójcy
Początki kościoła sięgają wspomnianej już, drewnianej świątyni ufundowanej około 1185 roku, która służyła mieszkańcom przez kilkadziesiąt lat, zanim w XIV wieku zapadła decyzja o jej zastąpieniu trwalszą konstrukcją z cegły. W 1348 roku powstał obecny, gotycki kościół murowany, który w swojej zasadniczej bryle przetrwał do dziś, choć na przestrzeni wieków przechodził rozmaite przekształcenia – zarówno wynikające z potrzeb liturgicznych, jak i ze zmieniających się upodobań estetycznych kolejnych epok. Przez długi czas świątynia znajdowała się pod patronatem joannitów, a następnie Krzyżaków, by w końcu po XVI wieku na pewien czas stać się filią parafii tczewskiej, co dobrze pokazuje proces stopniowego wzrostu znaczenia Tczewa kosztem dawnych ośrodków.
Kolejne wieki przynosiły rozbudowy i zmiany wystroju: w czasach nowożytnych przedłużono zachodnią część nawy i wzniesiono wieżę, a w XVIII wieku dokonano barokizacji wnętrza, która w dużym stopniu ukształtowała dzisiejszy charakter świątyni. W XIX i XX wieku pojawiły się nowe elementy – m.in. organy z 1914 roku i dzwony z lat 50. XX wieku – ale najważniejszym wydarzeniem współczesnej historii stało się wyniesienie kościoła do rangi Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w 1997 roku, formalnie potwierdzające wielowiekowy kult maryjny rozwijający się wokół gotyckiej figury Madonny.
Architektura zewnętrzna – gotycka bryła na wzgórzu
Przy pierwszym podejściu do kościoła uwagę przyciąga czytelna, gotycka bryła z czerwonej cegły, posadowiona na niewielkim wyniesieniu nad okolicznym terenem. Świątynia jest jednonawowa, na planie prostokąta, z niższym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium od wschodu i dostawioną do korpusu wieżą od strony zachodniej – układ typowy dla skromniejszych kościołów pomorskich, ale tutaj wzbogacony o wyraźne akcenty wertykalne i delikatne podziały elewacji lizenami oraz ostrołukowymi otworami okiennymi.
Otoczenie świątyni – stary cmentarz, pojedyncze krzyże i drzewa – tworzy ramę, która mocno podkreśla jej sakralny charakter. Widoczne na murach ślady przemurowań i różnice w wiązaniu cegły zdradzają kolejne fazy budowy i przebudów, pozwalając odczytać historię obiektu niczym warstwy palimpsestu: od średniowiecznych partii prezbiterium, przez późniejsze dobudówki, aż po nowsze uzupełnienia. Wrażenie robi prostota zewnętrza – brak nadmiernych dekoracji sprawia, że bryła kościoła dobrze wpisuje się w wiejski krajobraz, a uwaga naturalnie kieruje się ku wnętrzu, gdzie czeka zupełnie inny, bardziej barokowy świat.
Wnętrze – dialog gotyku z barokiem
Po przekroczeniu progu uderza kontrast między surowością ceglanego, gotyckiego szkieletu a bogactwem barokowego wyposażenia, które wypełnia nawę i prezbiterium. Ściany i sklepienia – choć same w sobie stosunkowo proste – stają się tłem dla drewnianych ołtarzy, rzeźbionych figur, polichromii i zdobień, które tworzą gęstą, ale harmonijną kompozycję, charakterystyczną dla wiejskich kościołów dawnej Rzeczypospolitej. Szczególne wrażenie robi sposób, w jaki światło wpadające przez wysokie, gotyckie okna wydobywa z cienia detale snycerskie, złocenia i wyblakłe już miejscami, ale wciąż czytelne kolory.
Wnętrze kościoła nie jest jedynie zbiorem zabytków – łatwo dostrzec ślady stałego użytkowania: ścierające się stopnie, gładkie od dotyku poręcze ławek, świeże kwiaty przy ołtarzach i współczesne elementy wplecione w historyczny wystrój. Ta mieszanka starego i nowego buduje specyficzną atmosferę, w której kilkusetletnie rzeźby i obrazy funkcjonują nie jako muzealne eksponaty, lecz jako wciąż żywe narzędzia kultu i modlitwy, co szczególnie mocno czuć podczas nabożeństw i pielgrzymek.
Ołtarz główny i Madonna Szafkowa
Serce wnętrza stanowi gotycki ołtarz główny z początku XV wieku, mieszczący słynną Madonnę Szafkową – figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem, którą tradycja oraz współczesny kult identyfikują dziś jako Matkę Bożą Pocieszenia. Ołtarz, o trójdzielnej strukturze, łączy cechy późnogotyckiego retabulum z późniejszymi, barokowymi uzupełnieniami, tworząc kompozycję, która przyciąga wzrok już od wejścia: smukłe postaci, złocone tła i bogata ornamentyka kontrastują z prostą, ceglaną architekturą prezbiterium.
Madonna Szafkowa, datowana na około 1380 rok, ma w sobie typową dla późnego średniowiecza mieszankę monumentalności i subtelnej czułości – Dzieciątko przytulone do Matki, delikatny układ fałd szat, spokojny, lekko zamyślony wyraz twarzy. To właśnie wokół tej figury koncentruje się współczesny kult maryjny i liczne świadectwa otrzymanych łask, które z czasem doprowadziły do ustanowienia w Lubiszewie sanktuarium; obecność wotów i tabliczek dziękczynnych podkreśla, że dla wielu pielgrzymów nie jest to tylko cenny zabytek, lecz przede wszystkim „żywy” obraz Matki Bożej.
Ambona – barokowa łódź na fali wiary
Jednym z najbardziej niezwykłych elementów wyposażenia jest barokowa ambona ukształtowana w formie żaglowej łodzi, która zdaje się niemal wypływać z boku nawy. Kadłub łodzi, dynamicznie rzeźbiony, wspiera się na wielkiej kotwicy, a całość uzupełnia postać św. Piotra z siecią – to wyrazista, symboliczna scena nawiązująca do ewangelicznego obrazu Kościoła jako łodzi i apostołów jako rybaków ludzi.
Wrażenie jest bardzo plastyczne: barokowi rzeźbiarze zadbali o szczegóły takiej jak liny, żagle czy dekoracyjne elementy kadłuba, dzięki czemu ambona nabiera niemal teatralnego charakteru. Widok kapłana głoszącego kazanie z takiej „łodzi” musiał robić duże wrażenie na wiernych, a i dziś ten element wystroju budzi szczere zaskoczenie u odwiedzających, uświadamiając, jak twórczo lokalni artyści potrafili rozwijać tradycyjne motywy ikonograficzne.
Chrzcielnica jak scena biblijna
Równie zapadającym w pamięć elementem wnętrza jest chrzcielnica w kształcie wieloryba, z którego paszczy wychyla się postać Jonasza trzymającego naczynie na wodę chrzcielną. Ten wyjątkowo obrazowy motyw łączy biblijną historię proroka wyrzuconego na brzeg po trzech dniach we wnętrzu wielkiej ryby z teologią chrztu jako przejścia ze śmierci do życia, co sprawia, że sama czynność udzielania sakramentu nabiera tu bardzo sugestywnego, symbolicznego wymiaru.
Wykonanie chrzcielnicy cechuje typowa dla baroku skłonność do łączenia dramatu z humorem: masywne, nieco fantastyczne cielsko wieloryba kontrastuje z drobną sylwetką Jonasza, a całość utrzymana jest w żywej, narracyjnej konwencji. Obiekt ten przyciąga uwagę nie tylko miłośników sztuki sakralnej, ale także osób mniej obeznanych z ikonografią – trudno przejść obok niego obojętnie, a wyjaśnienie jego sensu staje się często pretekstem do opowieści o symbolice chrztu i biblijnych korzeniach wielu motywów obecnych w kościelnych wnętrzach.
Inne wyposażenie i detale
Uzupełnieniem najważniejszych elementów wyposażenia są liczne boczne ołtarze, przeważnie barokowe, często posiadające kurdybanowe antependia – dekoracyjne, wytłaczane i malowane skóry, które nadają mensom ołtarzowym wyjątkowo szlachetny, a dziś już rzadko spotykany charakter. Tego typu detale, nie zawsze od razu zauważalne, pokazują skalę inwestycji i troskę dawnych parafian oraz fundatorów o estetykę świątyni, która miała odzwierciedlać ich pobożność, status i związki z regionem.
Na ścianach i w zakamarkach nawy można dostrzec także inne, drobniejsze elementy: epitafia, krzyże, dawne obrazy z przedstawieniami świętych i scen biblijnych, a także współczesne pamiątki związane z funkcjonowaniem sanktuarium. Każdy z tych szczegółów tworzy fragment większej historii – o kolejnych pokoleniach parafian, o zmieniającej się wrażliwości religijnej i artystycznej oraz o tym, jak niewielka wiejska świątynia potrafiła stać się miejscem o ponadlokalnym znaczeniu.
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia
Choć oficjalnie status sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia nadano kościołowi w 1997 roku, to kult maryjny wokół gotyckiej figury rozwijał się tu od XVIII wieku, kiedy umieszczono ją w bocznym ołtarzu i zaczęto przypisywać jej liczne łaski. W drugiej połowie XX wieku kolejni proboszczowie – zwłaszcza ks. Paweł Lubieński oraz ks. Roman Misiak – prowadzili intensywne starania o uznanie charakteru tego miejsca, czego zwieńczeniem była decyzja biskupa pelplińskiego o przygotowaniu do koronacji figury i nadaniu świątyni rangi sanktuarium.
Dziś Lubiszewo jest ważnym punktem pielgrzymkowym w skali całej diecezji pelplińskiej, a parafia regularnie organizuje nabożeństwa i uroczystości związane z kultem Matki Bożej Pocieszenia. Atmosfera podczas takich wydarzeń wyraźnie różni się od codziennej, spokojnej pobożności wiejskiej parafii – plac wokół kościoła zapełnia się pielgrzymami, rozbrzmiewają pieśni, a figura Madonny staje się centrum liturgii, procesji i indywidualnych modlitw, co dodatkowo wzmacnia wyjątkowy charakter tego miejsca.
Znaczenie kościoła w krajobrazie regionu
Kościół Świętej Trójcy w Lubiszewie wyróżnia się nie tylko jako zabytek architektury, ale także jako punkt orientacyjny w krajobrazie kulturowym powiatu tczewskiego. Z jednej strony stanowi jeden z najstarszych i najcenniejszych obiektów sakralnych okolicy, z drugiej – pozostaje żywą parafią i sanktuarium, które realnie wpływa na życie religijne mieszkańców i przyjezdnych pielgrzymów, tworząc sieć powiązań z innymi kościołami regionu, w tym z farą tczewską.
Dzięki połączeniu średniowiecznych korzeni, barokowego wyposażenia i współczesnego kultu maryjnego, świątynia w Lubiszewie zajmuje wyjątkowe miejsce na mapie atrakcji turystycznych i pielgrzymkowych Pomorza. Dla osób zainteresowanych historią, sztuką sakralną i duchowością jest to przestrzeń, w której te trzy wymiary harmonijnie się przenikają, oferując zarówno kontakt z materialnym dziedzictwem, jak i z żywą tradycją religijną regionu.
Praktyczne informacje dla odwiedzających
Kościół Świętej Trójcy znajduje się w Lubiszewie Tczewskim, kilka kilometrów na południowy zachód od Tczewa; dojazd samochodem z centrum miasta zajmuje zwykle około 10–15 minut, w zależności od natężenia ruchu. Do świątyni można dotrzeć także komunikacją autobusową – w okolicy kursują lokalne linie łączące Tczew z Lubiszewem i okolicznymi miejscowościami, warto jednak przed wyjazdem sprawdzić aktualny rozkład jazdy u przewoźników obsługujących ten kierunek.
Kościół jest przede wszystkim czynną świątynią parafialną i sanktuarium, dlatego zwiedzanie najlepiej planować poza godzinami Mszy świętych. Według bieżących informacji liturgia w niedziele i święta sprawowana jest m.in. o godzinach 7:30, 9:30, 12:00 i 16:30 (w lipcu i sierpniu dodatkowo o 20:00), natomiast w dni powszednie Msza odbywa się zwykle o 18:00 (w styczniu rano, około 8:30); godziny te mogą się jednak zmieniać, dlatego przed wizytą warto zajrzeć na oficjalną stronę parafii.
Wstęp do kościoła jest bezpłatny, nie obowiązują też typowe „bilety wstępu” jak w muzeach – ewentualne ofiary składane są dobrowolnie na utrzymanie świątyni i sanktuarium. W sezonie pielgrzymkowym oraz przy większych uroczystościach możliwe jest zorganizowane zwiedzanie w grupach, najlepiej po wcześniejszym kontakcie z kancelarią parafialną; przy świątyni działają też punkty sprzedaży pamiątek i dewocjonaliów, choć ich funkcjonowanie zależy od dnia i natężenia ruchu pielgrzymkowego.
Atmosfera wizyty i wrażenia
Wizyta w kościele Świętej Trójcy w Lubiszewie zostawia w pamięci przede wszystkim obraz miejsca zakorzenionego głęboko w historii, a jednocześnie bardzo „bliskiego” i przystępnego w odbiorze. Czuć tu zarówno ciężar wieków – w cegle, drewnie i kamieniu – jak i prostą, codzienną pobożność mieszkańców, która sprawia, że nawet najbardziej okazałe elementy wyposażenia nie przytłaczają, lecz wpisują się w naturalny rytm życia parafii i sanktuarium.
Doświadczenie tego miejsca zmienia się w zależności od pory dnia i roku: zimą wnętrze wydaje się bardziej skupione, niemal kontemplacyjne, latem promienie słońca przecinają nawę i ożywiają złocenia oraz polichromie, a w czasie większych uroczystości świątynia wypełnia się dźwiękiem organów, śpiewem i ruchem pielgrzymów. Niezależnie od momentu, w którym się tu trafi, powtarza się jednak to samo wrażenie: że jest to miejsce o wyjątkowej ciągłości, w którym modlitwa i historia od wieków idą ze sobą w parze.
Podsumowanie
Kościół Świętej Trójcy w Lubiszewie to zabytek, który w jednym, stosunkowo niewielkim obiekcie skupia najważniejsze wątki historii Pomorza: średniowieczne początki pod opieką książąt pomorskich i joannitów, gotycką architekturę, barokowe upodobanie do bogatej formy oraz współczesny, żywy kult maryjny. Spacer wokół świątyni i chwila spędzona we wnętrzu pozwalają nie tylko docenić kunszt dawnych budowniczych i snycerzy, ale też zobaczyć, jak wielowiekowa tradycja wciąż realnie kształtuje religijny i kulturowy krajobraz okolic Tczewa.
Włączenie Lubiszewa do planu zwiedzania regionu stanowi naturalne dopełnienie wizyty w Tczewie i innych nadwiślańskich miejscowościach – to tu, z dala od miejskiego zgiełku, można najpełniej poczuć rytm dawnego, wiejskiego Pomorza i jego silne zakorzenienie w chrześcijańskiej symbolice. Kościół Świętej Trójcy, z Madonną Szafkową, amboną w kształcie łodzi i chrzcielnicą-wielorybem, pozostawia w pamięci obraz świątyni jedynej w swoim rodzaju: skromnej w skali, ale niezwykle bogatej w treść, emocje i piękno, które odkrywają się stopniowo przy każdym kolejnym spojrzeniu.