Tczew to miasto, które na pierwszy rzut oka kojarzy się z mostami i koleją, ale gdy zaczyna się przyglądać jego krajobrazowi, wyróżnia się jeden bardzo charakterystyczny punkt – drewniany wiatrak typu holenderskiego, który od dawna stał się prawdziwym symbolem miasta. Stoi na niewielkim wzniesieniu, tuż przy ulicy Wiatrakowej, i z daleka widać jego obrotową głowicę oraz skrzydła, które nadają Tczewu wyjątkowego, niepowtarzalnego wyrazu. To nie tylko zabytek techniczny, ale też element krajobrazu, który łączy dawne czasy z dzisiejszym miastem i przyciąga zarówno turystów, jak i fotografów.
Jak powstał wiatrak w Tczewie?
Wiatrak w Tczewie to młyn zbożowy, którego początki sięgają XIX wieku. Zbudowany został jako drewniany wiatrak typu holenderskiego – czyli z obrotową głowicą, która razem z żaglami może obracać się w stronę wiatru. Taki typ wiatraków był popularny w Holandii, ale trafił też do Pomorza, gdzie dzięki położeniu nad Wisłą i otwartym przestrzeniom idealnie nadawał się do mielenia zboża. Wiatrak w Tczewie powstał w czasach, gdy miasto rozwijało się gospodarczo, a młyny były kluczowe dla zapewnienia mąki i chleba dla mieszkańców.
Przez wiele lat wiatrak pełnił swoją główną funkcję – mielenia zboża – a jego praca była zależna od siły i kierunku wiatru. Wiatr napędzał skrzydła, a przez układ przekładni i kamieni młyńskich zboże było mielone na mąkę. To była praca fizyczna, wymagająca wiedzy i doświadczenia, a wiatrak był centrum życia gospodarczego dla okolicznych gospodarstw. Z czasem jednak nowoczesne technologie i młyny parowe zaczęły wypierać tradycyjne wiatraki, a ten w Tczewie przestał działać jako młyn.
Wygląd i konstrukcja
Wiatrak ma charakterystyczną, niską bryłę z drewnianą, obrotową głowicą i skrzydłami z żaglami. Jego korpus jest pomalowany na biało z czerwonymi detalem, co jest typowe dla wielu polskich wiatraków holenderskich. Głowica, na której osadzone są skrzydła, może obracać się wokół pionowej osi, dzięki czemu wiatrak zawsze może stanąć w stronę wiatru, by wykorzystać jego siłę. Skrzydła są pięcioramieniowe, co jest dość rzadkim rozwiązaniem i dodaje wiatrakowi unikalnego charakteru.
Cała konstrukcja opiera się na solidnym fundamencie, a wnętrze wiatraka składa się z kilku poziomów: na dole znajdował się magazyn zboża i miejsce na wyjazd wozów, wyżej – kamienie młyńskie i układ przekładni, a na górze – mechanizm sterowania skrzydłami i głowicą. Drewniane belki, wały i przekładnie są widoczne i dobrze zachowane, co pozwala dostrzec, jak skomplikowany był system napędu wiatraka. Wiatrak nie działa już w pełni, ale jego konstrukcja jest dobrze zachowana i daje wyobrażenie, jak wyglądał w czasach, gdy był pełnoprawnym młynem.
Historia i rekonstrukcje
Wiatrak w Tczewie przeszedł przez wiele przeobrażeń. Po zakończeniu działalności jako młyn, przez pewien czas był pomijany, a jego stan techniczny się pogarszał. W latach 50. XX wieku wiatrak został jednak odbudowany i ponownie uruchomiony, choć już nie jako pełnoprawny młyn, a raczej jako zabytek i element krajobrazu miasta. W tym czasie przywrócono mu charakterystyczny wygląd, w tym obrotową głowicę i skrzydła, co uczyniło go jednym z najbardziej rozpoznawalnych punktów Tczewa.
W kolejnych dekadach wiatrak był własnością prywatną, co wpływało na jego stan – nie zawsze był dobrze utrzymany, a jego wnętrze nie było dostępne dla publiczności. Dopiero w ostatnich latach miasto Tczew przejęło wiatrak, co otworzyło możliwości do jego kompleksowej rewitalizacji. Planowane są prace remontowe, które mają przywrócić mu dawny wygląd, a także przygotować wnętrze do zwiedzania i organizacji wydarzeń edukacyjnych.
Wiatrak jako zabytek i symbol miasta
Wiatrak w Tczewie jest wpisany do rejestru zabytków jako zabytek techniczny – to ważne uznanie dla jego wartości historycznej i architektonicznej. Jako jeden z nielicznych zachowanych wiatraków typu holenderskiego w regionie, stanowi cenny przykład tradycyjnej techniki i budownictwa drewnianego. Jego obecność w krajobrazie miasta przypomina o dawnych czasach, kiedy wiatr był siłą napędową, a młyny były centrum życia gospodarczego.
Dla mieszkańców Tczewa wiatrak stał się prawdziwym symbolem miasta – pojawia się na znakach, plakatach, materiałach promocyjnych i zdjęciach z miasta. Jego sylwetka na tle Wisły i mostów tworzy charakterystyczny obraz Tczewa, który łatwo rozpoznać. Wiatrak to też miejsce, które przyciąga fotografów, szczególnie o porankach i zmierzchu, kiedy światło nadaje mu wyjątkowego klimatu.
Jak dojechać i co zobaczyć w okolicy?
Wiatrak znajduje się w centralnej części Tczewa, przy ulicy Wiatrakowej, w pobliżu bulwarów nad Wisłą i starego mostu. Dojechać do niego można zarówno samochodem, jak i komunikacją miejską – kilka linii autobusowych zatrzymuje się w pobliżu, a z centrum miasta to zaledwie kilkanaście minut spacerem. Z wiatraka otwiera się piękny widok na Wisłę, mosty i Stare Miasto, co sprawia, że to idealne miejsce na spacer i fotografowanie.
W okolicy warto zobaczyć też inne zabytki Tczewa – kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego, fragmenty średniowiecznych murów obronnych, a przede wszystkim stare mosty przez Wisłę, które są jednymi z najważniejszych zabytków inżynierii w Polsce. Wiatrak doskonale wpisuje się w trasę spacerową po zabytkach miasta, a jego położenie pozwala połączyć zwiedzanie z relaksem nad rzeką.
Wiatrak w Tczewie nie jest muzeum, więc nie ma regularnych godzin otwarcia ani biletów. Można go oglądać z zewnątrz przez cały rok, najlepiej w dzień, kiedy światło pozwala dobrze zobaczyć jego detale. Wnętrze nie jest jeszcze dostępne dla turystów, ale planowane są prace remontowe i przygotowanie ekspozycji. Dojazd: samochodem – ulica Wiatrakowa w Tczewie; komunikacją miejską – linie autobusowe do przystanków w centrum miasta, a potem kilkunastominutowy spacer. Najlepszy czas na wizytę: wczesne godziny poranne lub późne popołudnie, kiedy światło jest miękkie i idealne do fotografii.
Podsumowanie
Wiatrak typu holenderskiego w Tczewie to więcej niż tylko stary młyn – to żywy symbol miasta, który łączy przeszłość z teraźniejszością. Jego drewniana konstrukcja, obrotowa głowica i skrzydła przypominają o czasach, kiedy wiatr napędzał maszyny, a młyny były sercem życia gospodarczego. Dzisiaj wiatrak jest zabytkiem, elementem krajobrazu i miejscem, które warto zobaczyć, by zrozumieć charakter Tczewa i jego historię. To idealny punkt startowy do spaceru po zabytkach miasta i nadwiślańskich bulwarach, który zostawia trwałe wrażenie.